Pierwsze wzmianki o możliwości powstania obozu Auschwitz II pojawiły się wiosną 1941 roku. 

W związku z wizytą Heinricha Himmlera w Auschwitz, która odbyła się w marcu tego roku, wydano rozkazy dotyczące utworzenia drugiego obozu we wsi Brzezinka (Birkenau), niecałe 3 kilometry od obozu macierzystego Auschwitz I. Obóz w Brzezince miał początkowo pełnić funkcję obozu dla sowieckich jeńców wojennych. Budowa pierwszych elementów obozu, do której zmuszani byli wspomniani jeńcy, rozpoczęła się w październiku 1941 roku. Powstanie obozu poprzedziło wysiedlenie mieszkańców kilku okolicznych wsi (między innymi Brzezinki) – jego celem było stworzenia tak zwanej strefy interesu obozu. 

Położenie – ogólna charakterystyka

Na miejsce założenia drugiego obozu Auschwitz wybrano zachodnie obrzeża wsi Brzezinka. W krajobrazie tego miejsca dominował teren podmokły od zachodu ograniczony lasem. Umiejscowienie to wpłynęło na koszmarne warunki, w jakich musieli egzystować więźniowie, oraz brak potencjalnych świadków ich cierpienia wynikający z izolacji obiektu. Pierwsi więźniowie budowali kanały odwadniające, potem zaś murowane budynki, baraki, wieże i ogrodzenia z drutu kolczastego. Później pojawiły się drewniane budynki, które w większości były wcześniej użytkowane jako stajnie polowe dla koni, tu jako baraki mieszkalne, ale także jako magazyny i budynki gospodarcze. W 1944 roku w wyniku rozbudowy dokonanej rękami tysięcy więźniów powierzchnia obozu wynosiła około 140 hektarów wraz z 300 budynkami, z których większość pełniła funkcje baraków mieszkalnych. W maju i czerwcu 1944 roku liczba więźniów zbliżała się do 90 tysięcy.

Podział i ewolucja obozu

Rozbudowa obozu zaczęła się jesienią 1941 roku od budowy odcinka BI (BIa i BIb). W tej części znajdowały się głównie murowane baraki, potem także drewniane. Odcinek BI od 1943 roku był odcinkiem kobiecym. Kolejnym odcinkiem był BII (BIIa–BIIg) rozbudowywany w latach 1943–1944. W poszczególnych podsektorach znajdowały się między innymi obóz męski, obóz dla Romów czy tak zwane baraki Kanady, gdzie gromadzono skradzione Żydom dobra, niekiedy o dużej wartości (walizki, buty, odzież, biżuterię). W 1944 roku rozpoczęto budowę trzeciego odcinka, którego nigdy nie ukończonego (BIII – Meksyk). 

Poszczególne odcinki stanowiły elementy obozu koncentracyjnego, gdzie więźniowie w katastrofalnych warunkach oraz na skutek zagłodzenia oraz wycieńczenia pracą byli stopniowo poddawani eksterminacji. Obóz Auschwitz II był obozem zagłady wskazanym jako główne miejsce, w którym miało się dokonać „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”. Dlatego też w 1942 roku pojawiły się tam Czerwony Domek i Biały Domek – istniejące domy zamienione na komory gazowe – a w 1943 roku w związku z masowymi transportami Żydów do Brzezinki uruchomiono także Krematoria II, III, IV i V wraz z komorami gazowymi.